28 en 29 november.

Ik heb samen met collega Erik de winter onder begeleiding Maren Homnes van Norgro en Leif Andersson van Rijk Zwaan door het zuidwesten van Noorwegen rondgetoerd. Doel was te kijken hoe de belichte teelten zich onder de lichtarme Noorse november condities manifesteren. Daarnaast was het thema “zetting c.q. bevlieging onder deze condities en kijken hoe planten zich ontwikkelen onder 28.000 lux geïnstalleerd lichtvermogen!

In Noorwegen wordt een kleine 40 ha tomaten onder glas verbouwd. Een kleine 20 ha staat onder belichting te groeien. Het rassen aanbod is behoorlijk groot. Tijdens onze trip hebben we vooral Piccolo, Juanita en middel tomaten van het ras Flavance (geteeld vanwege het hogere lycopeen gehalte) gezien. Maar rassen als Brioso, Prunus en Merlice worden hier ook geteeld. Losse cherry’s gaan volgend jaar niet geteeld worden.

De productie valt vrijwel volledig ten doel aan binnenlandse consumptie. (local voor local principe). De markt wordt behoorlijk afgeschermd door invoerbeperkingen en heffingen!

Het betreft algemeen behoorlijk modern uitgeruste bedrijven. De belichting niveaus die we hier zijn tegengekomen zijn enorm. Tussen 22.000 en 27.500 lux. Het zijn vrijwel allemaal Gavita installaties met 600 en 750 watt bollen.

Er wordt geëxperimenteerd met 1000 watt lampen. De kassen die momenteel nieuw worden ingericht en/of nieuw gebouwd worden gaan alle voorzien worden van 1000 watt bollen. Afschermen van licht is niet direct een issue.

De kassen zijn wel voorzien van scherminstallaties. Het betreft veelal jaar rond teelten met tussenplantingen, sommige telers hebben de beschikking over een dubbelgootsysteem!

Over lichtemissie wordt hier niet gesproken, wel aan het werken en onderhouden van een goede relatie met de buren J. Gevelschermen worden s’ avonds wel dichtgetrokken.

De bekabeling loopt veelal over het middenpad!

Bekabeling

Zoals gemeld, de bedrijven zijn goed uitgerust. Groeibuizen, veelal slurven onder de goot, voldoende kashoogte, CO2. Alles voorhanden voor een kwalitatief en productieve teelt.

De kassen zijn voornamelijk door Kubo gebouwd.
Gestookt wordt er op aardgas (eigen Noors Noordzee gas).
Eigen elektriciteit productie is er niet. De belichting draait volledig op ingekocht stroom!
Er wordt gesproken over stroomprijzen, alles inclusief, van NOK 0,43 = € 0,051 kWh.
De watervoorziening bestaat veelal uit leidingwater! Er wordt op weinig bedrijven gerecirculeerd, op zich opvallend wetende dat ze hier vooral ook met milieu bezig zijn.
Meststoffen veelal van Yara.
Steenwolmatten komen van Grodan. In principe alle maten, veelal de Growtop matten.

Enten is zeker niet standaard. De hoeveelheid groei die met de hoeveelheid kunstlicht die hier voorhanden is wordt meegegeven is dusdanig dat meer dan voldoende groei wordt verwezenlijkt. De opkweek gebeurt vaak op eigen bedrijf. Enten wordt wel overgelaten aan gespecialiseerde bedrijven (Tommie Sygg, plantenkweker in Finland en Kare Wygg, grootste teler en tevens plantenkweker in Noorwegen)

De buitenomstandigheden zijn in dit deel van Noorwegen redelijk vergelijkbaar aan Nederland, een typisch zeeklimaat. Behoorlijk veel wind. De buitentemperaturen liggen weliswaar 2° tot 3° lager. Op een afstand van pakweg 75 tot 100 kilometer beginnen de Noorse bergen en is het klimaat compleet anders.

Teelttechnisch zijn ze, zeker bij de fijnere types zoals Juanita en Piccolo nog zoekende naar de verwerking van de enorme hoeveelheden licht die ze aan de gewassen toekennen. Vond persoonlijk de gewassen instabiel en veel te sterk groeien. Resulteert tot heterogene trossen (splijtrossen worden afgewisseld met veels te korte trosjes). Vanaf het 6^e blad vanuit de kop bekeken veel Oedeem en slijtage op de onderste bladeren. De etmalen liggen tegen de 23° aan met een bloeisnelheid oplopend tot 1,6 tros per week. De stengeldichtheden liggen tussen 4,2 en 5,1 in de winter oplopend naar 5,6 in de zomer!

De meeste bedrijven produceren jaarrond d.m.v. tussenplantingen. Het glas (dek) wordt aan de binnenkant niet of nauwelijks gereinigd. Telers zijn wel zoekende en een systeem aan het ontwikkelingen om dit probleem op te lossen. Opvallend vond ik dat de kennisuitwisseling en ervaringen tussen de bedrijven onderling niet worden uitgewisseld. Ieder voor zich lijkt het. Als hier de onderlinge ervaringen beter zouden worden uitgewisseld zouden ze nog een behoorlijke stap kunnen maken. Ondanks de forse producties zie je dat de omzetting van alle energie die ze de kas inbrengen niet in productie terugkomen. (veel onverwerkte plantsuikers in het blad verdwijnen tijdens het bladplukken/snijden tussen de buizen).

Dubbelgotensysteem

Verschillende kleuren papier onder de hommelkast om te beoordelen welke kleur het meest aantrekkelijk is voor de hommel om op deze wijze de kleur van de kast te bepalen

Qua ziekten en plagen is het vooral witte vlieg dat speelt, zeker bij de fijnere variëteiten.

Zoals gezegd waren we vooral nieuwsgierig hoe men hier met bevlieging c.q. zetting omgaat. De wintercondities zijn uiteindelijk toch donkerder t.o.v. Nederland. De oplossing ligt in ieder geval niet hier. Vooralsnog is het verboden om hommels te importeren, is in principe alleen toegestaan als de kas is afgegaast. De Noorse overheid is angstig dat buitenlandse hommels zich mengen in de eigen hommel populatie! De hommels die hier worden gebruikt zijn dus van inheemse origine. Naast hommels wordt er zeker 2X per week getrild. Er zijn bedrijven die het volledig op trillen houden!.

De omgeving waarin de bedrijven liggen is wisselend, langs de kust bevinden zich stroken land waar vrij eenvoudig een kas kan worden gerealiseerd maar een paar kilometer landinwaarts moet een grotere inspanning geleverd worden om grond bouwrijp te maken voor kassen, beelden die we kennen vanuit Spanje als je wat meer landinwaarts komt.

Dit deel van Noorwegen is redelijk bevolkt maar verder wat een ruimte. Dorpen en bedrijven liggen prachtig ingebouwd in de Noorse natuur. Naast Fjorden is dit deel van Noorwegen voorzien van de nodige zoetwater meren. De omgeving is prachtig. Het plaatsje Stavanger kent een levendig aanblik, is naar ik me heb laten vertellen de 4^e grootste stad van Noorwegen. Veel van de olieplatformen voor de Noorse kust worden vanuit Stavanger bevoorraad!

Egaliseren gebeurt met grof geweld Water in overvloed!

Dynamiet en zwaar materieel.

De plantdata voor de onbelichte teelten liggen rond eind januari. Zoals gezegd worden er veel verschillende variëteiten en rassen gezaaid. Een enkeling kiest voor een productief soort als Merlice maar algemeen wordt gekozen voor beter smakende en houdbare soorten.

Er is op een enkel bedrijf met Redufuse gewerkt, de zomers geven in Noorwegen lange dagen en de opvatting bestond dat dit product een bijdrage kan leveren aan behoudt van groei.

Aankomend jaar gaat een kas gebouwd worden met Diffuus glas, een haze van 50 met HR coating. Kortom een top “dek” zoals die in Nederland onlangs ook gebouwd zijn. Kortom de bedrijven hier zijn en blijven zich behoorlijk door ontwikkelen!

De wijze van verpakken is divers maar men zet zich steeds meer in voor voorverpakking (niet alleen de tros cherry’s) Interessant was om te zien dat je in de grote supermarkten (en die zijn echt groot en prachtig geoutilleerd) tomaten tegenkom die we zojuist op een productie locatie in de omgeving hebben kunnen bekijken! Algemeen wordt op financieel gebied gesproken over een goed jaar.

Alles bij elkaar een interessante trip!